Những ngày gần đây, cá voi sát thủ liên tục tấn công các thuyền buồm ở vùng biển gần bán đảo Iberia (vùng Địa Trung Hải), làm dấy lên những suy đoán cho rằng loài động vật này đang tìm cách trả thù sau một sự cố liên quan con người.

Trước tình hình cá voi sát thủ tấn công vào các tàu thuyền, ngày 11/7, Bồ Đào Nha đã ban hành lệnh cấm những phương tiện này tiếp cận cá voi sát thủ. Lệnh cấm này chủ yếu đối với các tàu thuyền du lịch cung cấp các dịch vụ đi ngắm cá voi.

Ngày 2/5 vừa qua, Greg Blackburn, một người đi biển, tưởng rằng thuyền của anh gặp sóng dữ khi đi qua eo biển Gibraltar, gần Maroc. Nhưng khi những cú va lắc tiếp tục không ngừng và bánh lái dường như không tuân theo tay lái của anh, Blackburn nhìn xuống và thấy một con vật khổng lồ màu đen dưới nước, với hình dáng bầu dục và bụng màu trắng đặc trưng.

Hóa ra, hai con cá voi sát thủ đang liên tục húc vào thuyền và ngay sau đó thêm hai con nữa tham gia.

Theo tờ The Guardian, trong 3 năm, hơn 500 vụ va chạm giữa tàu thuyền và cá voi sát thủ đã được ghi nhận. Có ba chiếc thuyền bị chìm và hàng chục chiếc khác bị hư hại tại eo biển Gibraltar - lối dẫn từ Đại Tây Dương vào Địa Trung Hải.

Câu chuyện của đàn cá voi sát thủ (còn gọi là cá hổ kình) đã thu hút sự quan tâm của cả thế giới.

Cá voi tấn công tàu vì... thích cọ xát vào thân tàu?

Các nghiên cứu có thể đưa ra nhiều ý kiến trái chiều nhưng đều thống nhất rằng: trong xã hội của cá voi sát thủ, chúng tuân theo hệ thống "mẫu hệ" nên mọi hành vi của đàn cá đều hợp nhất với con cá dẫn đầu.

Ý kiến thống nhất thứ hai: cá voi sát thủ không muốn tấn công con người. Nếu muốn, chúng có thể tấn công hoặc ăn thịt những người đang bơi ở khắp nơi dưới biển, nhưng chúng không làm như vậy.

"Đó có thể là một hành vi tò mò vui vẻ", báo cáo về hành vi của cá voi sát thủ năm 2021 từ dự án GTOA (Atlantic Orca Working Group) viết. Đây là dự án hợp tác nghiên cứu về cá voi sát thủ của các nhà khoa học Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.

Giả thuyết này khá phổ biến trong giới khoa học, và được Philip Hoare, tác giả của tác phẩm nổi tiếng Leviathan và Albert and the Whale quyên tặng.

Ông Hoare đã thử tương tác với cá voi ở Sri Lanka, khi một con cá voi nhỏ húc đầu và tấn công thuyền của ông: "Tôi chưa bao giờ thấy phấn khích và sợ hãi như vậy trong đời. Chúng cực kỳ mạnh mẽ, thông minh và được tổ chức cực kỳ tốt".

Giả thuyết lý giải: vỏ thuyền bằng sợi thủy tinh có thể tạo cảm giác dễ chịu và cá voi sát thủ thích tận hưởng cảm giác cọ xát da thịt vào thân tàu nhẵn bóng.

Một vài đàn cá voi sát thủ Canada dường như còn thích cọ mình vào những viên sỏi nhẵn. Nhà sinh vật học Tom Mustill giải thích thêm rằng đó cũng có thể là xu hướng chào đón con người của cá voi.

Học tập xã hội – từ nhau – được ghi lại rõ ràng trong văn hóa của cá voi sát thủ. Barbara J King – giáo sư danh dự ngành nhân chủng học tại Đại học William & Mary (Virginia) đồng thời là tác giả của "Animals Best Friends" (tạm dịch: Những người bạn thân nhất của động vật) cho biết: "Đây là những sinh vật được nuôi cấy. Trong xã hội cá voi thì con cái lãnh đạo. Chúng rất hòa hợp với hành vi của nhau, vì vậy chỉ cần con cái làm gì là cả đàn làm theo".

Cá voi sát thủ báo thù?

Báo cáo của Atlantic Orca Working Group 2021 cũng gợi ý rằng các tương tác của cá voi đôi khi cũng có thể là phản ứng của chúng đối với trải nghiệm từng trải qua.

Với một con cá voi sát thủ đầu đàn, dường như những tương tác bạo lực này bắt đầu sau một chấn thương hoặc vướng víu vào bánh lái tàu trước đó, khiến nó hành động, và cả đàn sẽ làm theo. Lâu ngày thành một thói quen.

Theo tạp chí Marine Mammal Science, các nhà khoa học đã ghi nhận những con cá voi sát thủ thể hiện những hành vi bạo lực mà dường như chúng đã chỉ dạy cho những con khác. Họ cũng chứng kiến một đàn cá voi sát thủ tấn công, giết và ăn thịt cá voi xanh.

"Dù cá voi sát thủ làm gì, tôi cũng nhận thấy có những tác hại do con người gây ra", bà King nói.

"Tôi ủng hộ ý tưởng về khu bảo tồn biển cho cá voi sát thủ. Chúng cần sự bình yên để quên đi ký ức đau buồn giữa những lần va chạm, để chữa lành vết thương tâm hồn, để một ngày nào đó chỉ còn lại những ký ức vui vẻ với con người, như chúng đã từng", bà khẳng định.

Một số nhà nghiên cứu còn cho rằng đó là "sự tập dượt để trưởng thành". Họ nhấn mạnh sự hiện diện của những con cá voi sát thủ non trong nhóm và cho rằng đó có thể là một trò chơi đơn giản giúp trau dồi kỹ năng săn mồi của chúng.

Erich Hoyt, một nhà nghiên cứu của Tổ chức Bảo tồn Cá voi và Cá heo, đã nói, "vui chơi là một phần của việc trở thành kẻ săn mồi" và cá voi sát thủ có thể tấn công những chiếc thuyền vì "cảm giác hồi hộp".

Bên cạnh đó, còn có ý kiến cho rằng cá voi sát thủ sử dụng khả năng định vị bằng tiếng vang để săn mồi và giao tiếp với đồng loại. Nhưng tiếng ồn liên tục từ động cơ tàu khiến chúng căng thẳng và gây hấn. Tuy nhiên, điều này không giải thích được tại sao cá voi sát thủ lại chọn thuyền buồm, những phương tiện vốn tương đối yên tĩnh.