Đi tìm nguồn gốc của chiếc cốc bia huyền thoại, tưởng mới nhưng đã tồn tại gần 50 năm

Với những tín đồ bia hơi, hầu hết người ta biết đến cốc vại, biết nơi sản xuất chứ chẳng mấy ai để ý đến người đã dành nhiều công sức sáng tạo ra nó. Tồn tại suốt gần 5 thập niên, chiếc cốc vại mộc mạc, đơn giản đã trở thành "huyền thoại"... Nhiều người còn nói vui rằng: "Nếu uống bia bằng cốc thuỷ tinh xanh, độ ngon của bia tăng lên 50%".

Lịch sử cốc bia 'huyền thoại'

Những ngày hè nóng nực, bia hơi vỉa hè là món giải khát đặc trưng của người Hà Nội. Không chỉ nổi tiếng với các thương hiệu bia mang tên thủ đô, xuất xứ của chiếc cốc đựng bia cũng là câu chuyện gắn liền với bao nỗi vui buồn của người Hà Thành.

Ít ai biết, tác giả của cốc bia hơi (cốc vại) huyền thoại mà người ta vẫn quen nhìn, quen dùng nhiều năm qua là của một họa sĩ nổi tiếng. Ông là Lê Huy Văn - Nguyên Hiệu phó trường Đại học Mỹ thuật Công Nghiệp Hà Nội.

Chiếc cốc vại làm bằng thủy tinh dày. Nó có màu xanh xanh, trăng trắng, có chút bọt khí thuỷ tinh trong quá trình sản xuất và độ trong rất đặc trưng. Khi chạm tay, cảm giác cả chiếc cốc đều sần sùi. Đưa lên mắt ngắm nhìn, thấy hàng vạn, hàng nghìn bọt khí vây quanh thành cốc.

Bề ngoài chiếc cốc vại giản đơn là vậy nhưng sự ra đời của nó là hành trình dài. Đến nay, chiếc cốc vại đã tồn tại được gần 50 năm.

Kể về sự ra đời của chiếc cốc bia "huyền thoại", họa sỹ Lê Huy Văn từng chia sẻ trên báo chí, ông có thời gian dài làm việc và học tập trong lĩnh vực mỹ thuật tại Đức.

Vào giữa năm 1960, nhà máy bia Hà Nội tại phố Hoàng Hoa Thám được phục hồi. Bia hơi bỗng trở thành thức đồ uống xa xỉ. Bia ngoài thị trường thời đó rất ít vì nhà máy bia chỉ bán hạn chế cho một số cửa hàng nhà nước; các điểm bán chỉ độ 1 giờ đồng là hết nhẵn, khi vẫn còn hàng dài người xếp hàng. 

Nhu cầu uống bia tăng cao nhưng thiếu cả bia lẫn cốc chuyên dụng để uống. Thời điểm đó, người dân phải dùng đủ các loạt cốc chén to nhỏ. Khi đó, hoạ sĩ Lê Huy Văn đang làm việc ở Phòng Kỹ thuật Liên hiệp xã Tiểu thủ Công nghiệp Trung ương. Phát hiện nhu cầu của người dân, vị hoạ sĩ đã nhận trách nhiệm thiết kế ra chiếc cốc uống bia.

Mất chưa đầy một giờ đồng hồ, hình dáng của chiếc cốc đã hiện lên trên bản vẽ và 3 ngày sau mẻ cốc vại bia “huyền thoại” đầu tiên chính thức ra lò tại HTX Thủy tinh Dân Chủ.

Chiếc cốc có thiết kế chiếc cốc có hình côn, phần miệng loe to thân đáy nhỏ lại nhằm giúp việc xếp chồng cốc lên nhau thuận tiện. Trên thân cốc có gờ tròn để dễ cầm nắm. Cốc có dung tích tới nửa lít do thời điểm đó mua bia mậu dịch mỗi lần xếp hàng chỉ được phép mua 1 cốc, uống xong rồi quay lại xếp hàng mua tiếp. Nên chiếc cốc được thiết kế lớn để mua cho đỡ mất công.

Năm 1974, chiếc cốc vại lần đầu tiên ra mắt thị trường và từ trên bản vẽ, nó được sản xuất đại trà. Chỉ mất hai năm, chiếc cốc vại đã hoàn toàn chiếm lĩnh thị trường và cứ thế tồn tại đến ngày nay. Và trở thành chiếc cốc uống bia "huyền thoại".

Giá chiếc cốc tăng theo từng thập kỷ

Sau hành trình dài gần 5 thập niên, cốc vại từ cửa hàng mậu dịch đã tỏa đi khắp các quán bia bình dân ở Hà Nội. Về kích thước cũng có sự thay đổi, từ những chiếc cốc đầu tiên chứa được đúng nửa lít bia (500ml) nên gọi là "cốc vại". Tuy nhiên, giờ dung tích của chiếc cốc đã ngót dần. Mỗi lần đúc lại bị "hao" mất 3% nên cốc bia "huyền thoại" hiện nay dung tích chứa chỉ bằng khoảng 2/3 chiếc cốc ban đầu.

Thời điểm sản phẩm cốc bia xanh ra đời, Bộ Nội thương là nơi duy nhất thu mua, bán buôn đến các nhà tiêu thụ. 

Về giá cả, mỗi chiếc cốc thời điểm đó chỉ 500 đồng/chiếc; bán buôn cho cửa hàng bia khoảng 200 đồng/cốc. Hiện chợ đầu mối Gầm Cầu (Hà Nội) được biết đến là nơi duy nhất phân phối cốc cho toàn Hà Nội cũng như một số tỉnh, thành lân cận; với giá bán buôn từ 6.000 - 6.500 đồng/cốc, bán lẻ khoảng 10.000 đồng/cốc.

Ngoài ra, trước có Xí nghiệp thủy tinh Thanh Đức tại Trương Định chuyên sản xuất cốc. Đến nay, làng nghề thổi bình, lọ thủy tinh Xối Trì, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực (Nam Định) vẫn còn 3 hộ dân duy trì nghề làm cốc bia, với trung bình một ngày, mỗi lò làm ra khoảng 1.500 chiếc cốc.

Hiện nay trên thị trường đang có nhiều loại cốc vại khác nhau kích thước từ 200ml, 330ml, 500ml...  Ngoài mua trực tiếp tại các cửa hàng, chợ đầu mối, xưởng sản xuất... Hiện tại, trên các sàn thương mại điện tử cũng rao bán sản phẩm cốc vại. Giá mỗi chiếc cốc vại đang được rao bán dao động từ 15.000 - 25.000 đồng/chiếc. Giá thành cũng tuỳ với kích cỡ, chất lượng. 

Năm 2010, Công ty Cổ phần Thương mại bia Hà Nội (HABECO Trading) đưa ra mẫu thiết kế mới. Loại cốc này có màu trắng, hình trụ hơi thuôn đáy to, thân cốc có tạo đường vân dọc và vân hình ô van. Năm 2011 dự kiến có khoảng 50.000 đến 75.000 chiếc cốc được sản xuất nhưng rồi nó nhanh chóng chỉm nghỉm vì không thể nào đánh bật được ưu điểm và sự tín nhiệm của người tiêu dùng dành cho cốc vại.

Chiếc cốc vại bia xù xì thô kệch đến nay vẫn là lựa chọn số 1 của dân nhậu mỗi khi uống bia hơi Hà Nội. Người ta yêu thích cảm giác mà chiếc cốc “huyền thoại” này mang lại. Đó là cảm giác khi thấy lớp bọt bia trắng xốp nổi trên miệng cốc, cảm giác cầm nặng tay, tha hồ nâng, cụng cốc bia mà không sợ vỡ.

Nhiều người còn nói vui rằng: "Nếu uống bia bằng cốc thuỷ tinh xanh, độ ngon của bia tăng lên 50%". Hay "uống bia mà thiếu cốc thuỷ tinh coi như vứt".

Người ta có thể uống bia với đĩa lạc, nem chua, vài con cá bò... nhưng dứt khoát phải là bia trong cốc thuỷ tinh xanh mới thấy hết được vị ngon của bia.