Những điều chưa biết về thảm họa máy bay New Zealand chấn động toàn thế giới 44 năm trước

Vụ tai nạn máy bay số hiệu 901 của Air New Zealand là một trong những thảm kịch hàng không đẫm máu nhất lịch sử, khiến toàn bộ 237 hành khách và 20 phi hành đoàn tử nạn.

Vụ tai nạn của chuyến bay TE901 đâm vào vách núi Erebus ngày 28/11/1979 được cho là thảm họa đẫm máu nhất thời bình của New Zealand. Thảm kịch hàng không này đã gây chấn động toàn thế giới, tác động đến hầu hết người dân New Zealand, dẫn đến các cuộc điều tra kéo dài nhiều năm và việc đổ trách nhiệm cho nhau đầy cay đắng.

Chuyến bay ngắm cảnh Nam Cực

Từ năm 1977, hãng hàng không Air New Zealand đã bắt đầu khai thác dịch vụ chuyến bay ngắm cảnh ở Nam Cực và gặt hái nhiều thành công.

Dịch vụ này nhanh chóng trở nên thu hút những người không có thời gian nhưng vẫn muốn trải nghiệm phong cảnh băng giá tuyệt đẹp ở Nam Cực, bởi du khách chỉ mất tổng cộng 11 giờ để di chuyển từ thành phố Auckland đến lục địa Nam Cực rộng lớn, thỏa sức ngắm băng tuyết vô tận ở rìa thế giới, rồi lại trở về thành phố Auckland ngay trong ngày. Hành khách mê mẩn dịch vụ sang trọng bậc nhất của hãng hàng không với cảnh quan tuyệt đẹp bên dưới.

Các chuyến bay ngắm cảnh của Air New Zealand cứ thế gặt hái thành công cho đến ngày định mệnh 28/11/1979, đúng 44 năm trước.

Sai lầm nhỏ, thảm họa lớn

Vào ngày 28/11/1979, chuyến bay mang số hiệu TE901 của Air New Zealand đang cung cấp dịch vụ bay ngắm cảnh như mọi khi. Hành khách trên chuyến bay khi đó chủ yếu là người New Zealand, bên cạnh đó còn có người Úc, người Mỹ, người Canada và người Nhật.

Khi du khách mải mê tận hưởng vẻ đẹp băng giá của tuyết Nam Cực, cơ trưởng Jim Collins quyết định điều khiển máy bay xuyên qua những đám mây để hạ xuống độ cao khoảng 1.800m, giúp du khách có tầm nhìn tốt hơn. Lúc này, du khách thích thú chụp ảnh hoặc quay phim từ cửa sổ trong khoang hành khách. Một số bức ảnh được chụp chỉ vài giây trước khi thảm họa xảy ra.

Gần 13h00, khi chiếc phi cơ đối mặt với ngọn núi lửa Erebus trên đảo Ross, hệ thống cảnh báo va chạm mặt đất bất chợt phát tín hiệu báo động. Tuy nhiên, phi công không kịp điều khiển máy bay hướng lên. Chỉ 6 giây sau, máy bay lao thẳng vào vách núi.

Sau nhiều giờ chờ đợi nhưng không thấy máy bay liên lạc, nhà chức trách New Zealand cho rằng chiếc phi cơ đã hết nhiên liệu. Chiến dịch tìm kiếm cứu nạn nhanh chóng được triển khai, thời điểm này bắt đầu xuất hiện nỗi lo về điều tồi tệ nhất. 

Hiện trường vụ máy bay đâm vào núi Erebus nhanh chóng được phát hiện do lực lượng tìm kiếm nhìn thấy các mảnh vỡ trên đảo Ross, sườn thấp của núi Erebus. Lúc này có thể khẳng định toàn bộ 237 hành khách cùng 20 thành viên phi hành đoàn đều đã thiệt mạng. Đáng chú ý, lực lượng cứu nạn không nhận dạng được thi thể cũng như danh tính của 44 nạn nhân.

Điều tra nguyên nhân

Kết quả điều tra ban đầu cho thấy thảm họa xuất phát từ việc các phi công đã thay đổi lộ trình bay thông thường. Khi đó, họ nghĩ rằng mình đang ở phía trên mặt nước và di chuyển qua eo biển McMurdo như những chuyến bay trước, nhưng thực tế là máy bay đang ở phía trên đảo Ross, nơi có núi lửa Erebus cao 3.794m.

Nguyên nhân thứ hai là hiện tượng thời tiết whiteout (cực trắng). Hiện tượng này thường xảy ra ở vùng cực hoặc những nơi tuyết rơi dày.  Ánh sáng giữa lớp băng tuyết bên dưới và mây bên trên tạo ra ảo ảnh về tầm nhìn, khiến phi công lầm tưởng rằng màu trắng mà ông nhìn thấy qua cửa sổ buồng lái chỉ đơn giản là băng tuyết, không phải sườn núi.

Viên phi công chuyến bay định mệnh TE901 cho rằng màu trắng trước mắ chỉ đơn giản là tuyết và băng trên mặt nước phía dưới, không phải là vách núi, nên đã điều khiển máy bay theo đường bay tự động.

Thời điểm New Zealand còn non trẻ

Dân số New Zealand thời điểm đó chỉ khoảng 3 triệu người. Vì thế, hầu hết mọi người đều ít nhiều liên quan thảm kịch Erebus, dù là quen biết với nạn nhân hoặc thành viên lực lượng cứu hộ, hay tham gia vào các phe trong cuộc chiến pháp lý kéo dài sau đó... Thảm kịch xảy ra vào thời điểm này khiến toàn bộ đất nước New Zealand không khỏi ngỡ ngàng. 

"Vụ việc xảy ra vào thời điểm quốc gia khá non trẻ và đang trải qua giai đoạn quan trọng trong việc tìm kiếm bản sắc mới. Trong những năm 1960 và 1970, hình ảnh cũ của New Zealand như một thuộc địa tiến bộ của Đế quốc Anh không còn ý nghĩa gì nữa", nhà sử học Rowan Light tại Đại học Canterbury của New Zealand nhận định.

Đất nước New Zealand non trẻ thời đó đang cố gắng thích nghi với hoàn cảnh mới và tìm kiếm chỗ đứng riêng của mình. Các tiến bộ công nghệ đóng vai trò quan trọng trong quá trình này và cơ sở hạ tầng là chìa khóa để xây dựng câu chuyện về định cư, chinh phục và giành quyền kiểm soát của đất nước. Việc vươn tới Nam Cực, cách miền Nam New Zealand khoảng 4.500km, hoàn toàn phù hợp với kịch bản này.

Tuy nhiên, một loạt vụ tai nạn thảm khốc đã phá hỏng nỗ lực tạo dựng bản sắc dân tộc của New Zealand.

Trước đó vào năm 1953, tai nạn tàu hỏa ở vùng Tangiwai đã khiến 151 người thiệt mạng và vụ chìm phà Wahine năm 1968 ở cảng Wellington cũng cướp đi sinh mạng của 51 người, và giờ là thảm họa ở núi Erebus. "Những tai nạn này khiến người ta nảy sinh nghi ngờ về sự kiểm soát và tiến bộ công nghệ", nhà sử học Light nói.

Cáo buộc, đổ lỗi cho nhau

Sau khi thảm kịch xảy ra, một trận chiến pháp lý đã nổ ra và trở thành đòn đánh thứ hai giáng xuống người dân New Zealand. Người dân bị sốc vì những lời cáo buộc đổ lỗi nhau của cơ quan chức năng. Họ không thể xác định chính xác chuyện gì đã xảy ra.

Theo điều tra ban đầu, lỗi thuộc về tổ bay. Phi công đã điều khiển máy bay dưới độ cao an toàn tối thiểu mà hãng hàng không Air New Zealand quy định. Nếu tuân thủ ngưỡng độ cao tối thiểu này, vụ tai nạn đã không xảy ra. Các nhà điều tra cũng kết luận rằng nếu bay ở độ cao cao hơn thì máy bay sẽ không đâm vào núi.

Kết luận lỗi thuộc về phi công đã gây ra làn sóng tranh cãi. Do đó cuộc điều tra thứ hai của Ủy ban Điều tra Hoàng gia New Zealand được thực hiện. Cuộc điều tra kết luận hãng hàng không Air New Zealand phải chịu toàn bộ trách nhiệm.

Máy bay đã bay dưới ngưỡng độ cao an toàn, nhưng cuộc điều tra phát hiện các chuyến bay tới Nam Cực thường xuyên bay ở độ như vậy để khách hàng ngắm cảnh rõ hơn. Ngay cả tờ quảng cáo cũng sử dụng những bức ảnh rõ ràng chụp từ độ cao dưới mức an toàn.

Ủy ban Điều tra Hoàng gia không chỉ đổ lỗi vụ tai nạn cho Air New Zealand mà còn cho rằng hãng hàng không đã cố tình bưng bít trách nhiệm, âm mưu đổ lỗi cho phi công để trốn tránh mọi trách nhiệm, trong đó có việc bồi thường cho gia đình các nạn nhân. 

Thẩm phán Peter Mahon, người đứng đầu cuộc điều tra, mô tả hành vi của Air New Zealand là "những lời dối trá tinh vi". Tuy nhiên hãng hàng không đã đưa vụ việc ra tòa phúc thẩm. Kết quả là tòa bác bỏ cáo buộc của ông Mahon. Một lần nữa, thảm kịch Erebus rơi vào bế tắc với trò đổ lỗi át cả nỗi đau thương của người thân nạn nhân.

Đã quá muộn cho lời xin lỗi

Thảm kịch hàng không của chuyến bay TE901 đã trở thành đòn giáng mạnh vào danh tiếng của Air New Zealand, hãng hàng không quốc gia từng là niềm tự hào của đất nước. Năm tháng trôi qua, ngày càng nhiều người dân ủng hộ ý kiến Air New Zealand mới thực sự là bên có lỗi, không phải các phi công.

Năm 2009, hãng hàng không cuối cùng cũng đưa ra lời xin lỗi đầu tiên với lý do là cách ứng xử của hãng sau vụ tai nạn, không phải xin lỗi vì bản thân vụ tai nạn.

Đến năm 2019, Air New Zealand mới đưa ra lời xin lỗi đầy đủ, nhưng đối với nhiều người, thời điểm này đã quá muộn.

"Thay mặt cho hãng hàng không 40 năm trước, tôi chân thành xin lỗi vì đã không thực hiện được trách nhiệm chăm sóc khách hàng cũng như nhân viên", bà Therese Walsh - đại diện của Air New Zealand phát biểu tại lễ kỷ niệm hôm 28/11/2019 tại nhà khách chính phủ ở thành phố Auckland.

"Trong khi lời nói không thể đem trở lại những người đã mất tại núi Erebus ngày này 40 năm trước, tôi vẫn xin được thay mặt Air New Zealand bày tỏ sự ân hận về vụ tai nạn đã cướp đi mạng sống của 257 hành khách và thành viên phi hành đoàn”, bà Walsh phát biểu.

Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern cũng đưa ra lời xin lỗi đầy đủ đầu tiên của chính phủ nước này về vụ tai nạn. "Đây là lời xin lỗi từ đáy lòng. Chúng tôi sẽ không bao giờ biết được sự buồn thương của các bạn nhưng tôi biết là đã đến lúc nói rằng tôi xin lỗi", bà Ardern bày tỏ.

Tuy nhiên, hiện New Zealand vẫn chưa có đài tưởng niệm quốc gia nào cho các nạn nhân. Gia đình các nạn nhân đã nhận được một số tiền bồi thường, nhưng nhiều người than phiền rằng hãng hàng không thiếu sự hỗ trợ tinh thần cho họ.

Người thân các nạn nhân đã tổ chức một số sự kiện tưởng niệm trên đảo Ross. Một cây thánh giá và một tượng đá hình nhánh dương xỉ cuộn, biểu tượng của người bản địa Maori, được đặt gần nơi xảy ra vụ tai nạn. Gia đình các nạn nhân đã tổ chức một số lễ tưởng niệm trên đảo Ross, nhưng hình thức tưởng niệm cũng gây ra tranh cãi.