Tâm lý phức tạp của những 'kẻ bắt nạt' từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường

Ở những người trong nhân cách đã chứa đựng các đặc điểm tiêu cực, lệch lạc, khi gặp phải các tình huống bất như ý, trẻ có xu hướng sẽ bảo vệ lợi ích, cái tôi của mình bằng mọi giá, ưu tiên dùng vũ lực, theo cách mà chúng thường nhìn thấy trên trò chơi, phim ảnh bạo lực.

Thời gian qua, liên tục những vụ việc về bạo lực học đường xảy ra, không chỉ ở một khu vực địa phương nhất định mà những vụ việc xảy ra tại nhiều tỉnh thành phố trên cả nước. Video quay lại cảnh bạo lực bị phát tán trên không gian mạng, những vết thương tâm lý nặng nề là phần còn lại của những hành vi bạo lực trong học đường.

Cá biệt nhất là trường hợp của một nam sinh lớp 7 trường THCS Đại Đồng (huyện Thạch Thất, Hà Nội) bị các bạn học bạo lực nhiều lần, sau khi vụ việc được bị phát hiện và ngăn chặn, nhiều ngày trôi qua nam sinh này vẫn còn trong tình trạng hoảng loạn, dù đã trở lại trường nhưng chắc chắn sẽ còn mất nhiều thời gian để em có thể trở lại là chính mình trước khi chưa là nạn nhân của nạn bạo lực học đường.

Vấn đề trên gây ra những tổn thương về thể chất và tinh thần đối với nạn nhân, tác động xấu đến chất lượng công tác giáo dục, môi trường sư phạm, gây lo lắng, bất an, bức xúc trong dư luận xã hội.

Nhìn lại những vụ việc bạo lực học đường, Tiến sĩ tội phạm học Đào Trung Hiếu đưa ra phân tích: "Bạo lực học đường cần phải hiểu theo nghĩa rộng, chứ không chỉ có việc dùng vũ lực, để dọa dùng vũ lực giữa các chủ thể trong quan hệ học đường. Hành vi bạo lực có thể là các tác động lên thân thể con người, cùng các hành vi khác như tẩy chay, cô lập, nói xấu, hắt hủi, bắt nạt trên mạng…Có thể hiểu những hành vi gây ra những tổn hại về thể chất và tinh thần cho các chủ thể quan hệ học đường đều thuộc phạm trù bạo lực học đường.

Hành vi bạo lực học đường thường xảy ra trong quan hệ học sinh với học sinh, giáo viên với học sinh, học sinh với giáo viên; Giáo viên với giáo viên. Trong đó, bạo lực trong quan hệ giữa học sinh với nhau là phổ biến hơn cả.

Nguyên nhân tâm lý xã hội của hành vi bạo lực trong quan hệ học sinh

Tiến sĩ tội phạm học Đào Trung Hiếu đưa ra phân tích: Động cơ khiến trẻ bắt nạt (hành hung, tẩy chay, nói xấu…) bạn học thường xuất phát từ những cảm xúc tiêu cực, như sự ác cảm, mất cảm tình, ganh ghét vì sự vượt trội trong học tập, gia cảnh hay nhan sắc hoặc do những mâu thuẫn trong sinh hoạt học đường, sinh hoạt trên không gian mạng, thúc đẩy trẻ giải tỏa các bức xúc tâm lý bên trong bằng các hành vi gây hại cho đối tượng gây cho mình sự khó chịu.

Bên cạnh đó có đối tượng bắt nạt bạn học không vì lý do gì, mà chỉ là sự tìm kiếm giá trị của bản thân. Khi không có gì để tự hào (về điểm số, kết quả học tập, gia thế, sắc đẹp, sự ngưỡng mộ của đám đông…), trong tâm lý kẻ bắt nạt xuất hiện sự mặc cảm, đố kỵ, tổn thương vì thua kém người.

Việc hành hung, đánh đập, tẩy chay, công kích bạn học như một cách thể hiện cái tôi, khiến lòng tự ái, cảm giác thua kém được xoa dịu. Thấy chúng bạn tỏ ra nể sợ, kiêng dè, kẻ bắt nạt coi đó là giá trị của mình, nghĩ rằng cứ đóng vai “đại ca, đại tẩu”, hành xử bạo lực khắc nhận được sự tôn trọng, nể vì, thán phục của mọi người.

"Ở độ tuổi mới lớn, những rối loạn cảm xúc do sự thay đổi về thể chất khá phổ biến. Về nhân cách, trẻ đang trong quá trình tìm kiếm các giá trị để định hình nên các phẩm chất tâm lý cá nhân. Đặc điểm nổi bật ở giai đoạn này là cái mới (sự trưởng thành, chín chắn trong suy nghĩ và hành động) đã manh nha xuất hiện nhưng chưa ổn định, cái cũ (tâm lý trẻ thơ) chưa mất hẳn, nên biên độ dao động cảm xúc của trẻ rất lớn.

Thêm vào đó là kinh nghiệm sống, sự hiểu biết, chín chắn về nhận thức còn rất hạn chế, nên trẻ thường có tâm lý bốc đồng, thích thể hiện cái tôi, tập làm người lớn nhưng lại thiếu vốn sống, kinh nghiệm, thiếu hụt về tri thức, chưa có khả năng suy xét bằng tư duy nhân quả trước mọi hành động, nên trẻ thường ứng xử bản năng dưới tác động của hoàn cảnh, các tình huống trong đời sống", Thượng tá Đào Trung Hiếu khẳng định.

Bạo lực học đường ảnh hưởng từ phim ảnh, game, thậm chí là từ gia đình

Hiện nay môi trường sống với nhiều yếu tố bất lợi đang tác động lên quá trình “xã hội hóa cá nhân” của trẻ. Ảnh hưởng từ phim ảnh bạo lực, đồi trụy, các trò chơi game online bạo lực, cùng với lối sống thực dụng, chạy theo vật chất, đề cao giá trị đồng tiền, tuyệt đối hóa lợi ích cá nhân… mà trẻ chứng kiến trong gia đình, nhà trường hay ở cộng đồng dân cư, là những tác nhân nguy hại đến quá trình hình thành nhân cách tiến bộ của trẻ.

Khi đã bị tiêm nhiễm những thói hư, tật xấu, lại thiếu đi sự quan tâm bảo ban, dạy dỗ của cha mẹ, bị lôi kéo bởi các nhóm xã hội xấu, trẻ rất dễ trượt dốc, thực hiện những hành vi do ngược lại các chuẩn mực đạo đức và pháp luật.

Thượng tá Đào Trung Hiếu phân tích: "Ở những người trong nhân cách đã chứa đựng các đặc điểm tiêu cực, lệch lạc, khi gặp phải các tình huống bất như ý, trẻ có xu hướng sẽ bảo vệ lợi ích, cái tôi của mình bằng mọi giá, ưu tiên dùng vũ lực, theo cách mà chúng thường nhìn thấy trên trò chơi, phim ảnh bạo lực. Đây chính là nguyên nhân tâm lý xã hội của tình trạng trẻ hóa tội phạm.

Bắt nạt bạn học để thỏa mãn hay xoa dịu cái tôi đang bị tổn thương, trẻ luôn nhằm vào kẻ yếu hơn mình về thể chất hay quan hệ, để đảm bảo chắc chắn là sẽ bắt nạt được họ, nhất là không bị phản kháng đến mức bị “mất mặt”. Với những người hơn hẳn về sức khỏe, mối quan hệ thì trẻ không dám nghĩ đến việc bắt nạt họ.

Điều này minh chứng cho một thực tế là càng tỏ ra yếu đuối càng dễ bị bắt nạt. Do đó, nếu thể hiện cho kẻ có ý định bắt nạt mình biết rằng mình là đối tượng “khó nhằn”, nếu động vào sẽ phải gánh chịu những thiệt hại, thì đa số kẻ bắt nạt sẽ tìm đối tượng khác để gây sự".