Hơn 70 năm 'gánh hoa xưa' đưa 'hoa gói' toả hương khắp phố phường Hà Nội

Nhắc đến gánh hoa Hà Nội xưa, người ta nhắc về cụ Thu - người góp nhặt, giữ gìn nét hoa xưa của người Hà Nội suốt hơn 70 năm qua. Nhưng góc phố Hàng Khoai năm nào còn đó gánh hoa thơm Ngọc Hà nay đã vắng bóng cụ Thu, người nối nghiệp "gánh hoa xưa" nay là con dâu của cụ.

“Ngày rằm đi chợ mua hoa

Phải chờ đến gánh Ngọc Hà mới mua”

Nói về hoa dâng hương lên tổ tiên, bất cứ "người Hà Nội gốc" nào cũng nhớ đến câu thơ trên. Trong tâm thức người Hà Nội nét đẹp văn hoá "gói hoa làng hoa Ngọc Hà" đã ghi dấu một thủa tinh hoa văn hoá người Việt nói chung, người Hà Nội nói riêng. Bởi những gói hoa người làng hoa Ngọc Hà năm ấy hay bây giờ gồng gánh ra chợ vẫn đượm nguyên hương thơm và sự tươi mới.

Làng hoa Ngọc Hà thuộc phường Ngọc Hà, quận Ba Đình ngày nay, từng là vùng trồng hoa nức tiếng khi xưa của Hà Nội. Tiếng tăm của mảnh đất này không chỉ vì hương sắc các loài hoa, mà còn từ vẻ đẹp thanh thuần, nét duyên dáng, sự khéo tay của các cô gái bên gánh hoa rong.

Gánh hoa Hà Nội - Miền ký ức đẹp một thời

Chuyện về hoa gói - đây là một phần không thể thiếu trong mâm cúng của người Hà Nội xưa. Vào ngày lễ âm lịch quan trọng, bên cạnh mâm cơm cúng, con gà luộc, đĩa xôi, trầu cau, nải chuối, nhất định còn có cả đĩa hoa tươi thơm ngát trang trọng bày lên ban thờ tổ tiên.

Hoa gói thắp hương là nét đẹp tao nhã, đời thường của người Hà Nội xưa để thể hiện thành ý của người dương với người âm qua hương hoa. Cái hay của đĩa hoa cúng còn nằm ở chỗ, đĩa hoa cứ được bày như thế, cho đến khi khô, vẫn thoảng mùi hương chứ không gây nên mùi khó chịu trên ban thờ. Điều này như minh chứng cho tấm lòng thơm thảo của con cháu dành cho tổ tiên, ông bà và người đã khuất.

Hoa cúng của người Hà Nội khá đa dạng, nào là hoa thiên lý xanh ngọc, hoa ngâu lấm tấm vàng, hoa mẫu đơn, hoa mồng gà đỏ rực, hoa móng rồng vàng tươi... điểm thêm vài nhành hoa bưởi hay những bông huệ trắng muốt. 

Tuy nhiên, trải qua những cơn lốc đô thị hóa và kinh tế thị trường, làng hoa Ngọc Hà tiếng tăm một thời đã chẳng còn. Cùng với sự xuất hiện của những loại hoa nhập, những đĩa hoa tươi truyền thống đã được thay thể bằng lọ hoa đủ loại nên gánh hàng hoa gói cũng cứ thế mà vơi dần.

Ngày nay, hàng hoa gói chính gốc của người Ngọc Hà giờ chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Bản thân những người đi tìm nét đẹp một thủa Hà Nội xưa cũng rất khó để có thể gặp được những người gắn bó với gánh hoa năm tháng ấy.

Vào đầu tháng 8/2023, trên phố hàng Hàng Khoai (phường Đồng Xuân quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) phóng viên có được cơ hội gặp lại gánh hoa quen thuộc của cụ bà Phan Thị Thu (người gốc làng Ngọc Hà xưa – nay thuộc phường Ngọc Hà, quận Ba Đình) hay nhiều người quen thân gọi là "gánh hoa bà Thu". Bà Thu từng nổi tiếng là người góp nhặt, giữ gìn nét hoa xưa của người Hà Nội suốt hơn 70 năm qua.

Dù chỉ đơn giản là những chiếc rổ, chiếc mẹt nhỏ xinh với hàng chục loại hoa được bày bán nhưng gánh hoa hàng chục thập kỷ này đã cùng "gánh hoa bà Thu" lưu giữ thói quen của biết bao thế hệ người Hà Nội.

Thế nhưng trên góc phố nhỏ, dưới gốc bàng con phố Hàng Khoai gần 01 năm nay đã vắng đi hình ảnh cụ bà dáng người nhỏ nhắn, bàn tay thoắn thoắt xếp gánh hàng hoa, tỉ mỉ gói từng bông hoa, từng chiếc lá. Thu Hà Nội 2023, cũng đượm buồn vì thiếu vắng đi "người giữ hương Hà Nội - bà Thu". Bà Thu đã mất sau cơn bạo bệnh vào tháng 10/2022.

Người nối nghiệp gìn giữ "gánh hoa gói hơn 70 năm"

Giờ đây, gánh hoa ấy đã được chị Phạm Thị Nhung (SN 1975, con dâu út của bà Thu) nối nghiệp. Chị Nhung chia sẻ, từ năm 13 tuổi bà Thu đã đội thúng, đội mẹt theo các cụ đi bán hoa cúng ngoài chợ. Hồi ấy, Ngọc Hà còn trồng bát ngát các loài hoa, mỗi mùa là một loài hoa khác nhau. Bà thường ra vườn nhà hoặc đi mua hoa lại ở các vườn khác mang ra bến xe điện ngày xưa bán. Bà gánh hoa, đội thúng rong ruổi khắp các con phố Hà Nội được 10 năm, cho đến khi lấy chồng bà chuyển về phố Hàng Khoai để bán đến nay".

"Ở độ tuổi 84, mẹ tôi vẫn đam mê với gánh hoa tươi. Tuổi cao sức yếu, con cái đều bảo bà nghỉ ngơi, nhưng vì yêu cái nghề, cũng như muốn lưu giữ lại nét đẹp truyền thống của người Hà Nội xưa, nên bà vẫn cần mẫn bán hoa hàng ngày. Chỉ mỗi khi không được khoẻ bà mới giao cho các con dâu ra trông phụ gánh hoa. Lần đó, bà phải nhập viện, còn dặn dò tôi cố trông hàng dăm ba hôm cùng lắm đôi ba tháng để mẹ chữa bệnh nhưng thật không may chỉ vài ngày đổ bệnh, mẹ đã không qua khỏi. Để không dang dở ước nguyện muốn lưu giữ lại nét đẹp truyền thống của mẹ chồng, tôi đã quyết định nối nghiệp, không để quầy hoa gói số 21 phố Hàng Khoai phải đóng cửa", chị Nhung ngậm ngùi tâm sự.

Vào dịp tháng 7 âm lịch ngoài ngày mùng 1 đầu tháng còn có nhiều ngày lễ quan trọng như: Lễ Vu Lan, ngày Xá tội vong nhân... nên hàng hoa của chị đã tấp nập khách đến mua và đặt hàng. Được biết, ngày nay hoa không có sẵn như trước nên phải nhập, lấy mối từ những vườn hoa lớn, lâu đời và được người ta giao đến tận nơi.

Đặc trưng của những gói hoa cúng của người Hà Nội là theo mùa, theo vụ, nhưng quan trọng nhất là hoa phải tươi và có hương thơm. Vì vậy, khác với những hàng hoa rực rỡ hiện đại, hàng hoa của chị Nhung chỉ bày bán những loài hoa truyền thống như: hoa mẫu đơn, hoa sen, hoa lan rồi tới hoa ngâu, hoa bưởi, hoa lý vàng, hoa sói, móng rồng, trứng gà...

Mùa nào hoa nấy, thường mỗi đĩa hoa có khoảng 5 - 6 loại, chỉ cắt ngắn lấy đầu bông rồi gói cẩn thận nhẹ nhàng trong chiếc lá dong, buộc cọng lạt hình chữ thập, tết thành cái quai để xách. Tùy yêu cầu của khách, thông thường mỗi gói/đĩa hoa có giá từ 30 – 50.000 đồng.

Để đáp ứng nhu cầu của khách, chị Nhung cũng làm sẵn những mẹt hoa sen kết hợp với mẫu đơn, hoàng lan, hoa nhài... để bày lên bàn thờ. Giá thành của mỗi mẹt hoa này khoảng 120.000 đồng/mẹt, tuỳ vào số lượng và loại hoa. Chị Nhung cho biết, đắt nhất là hoàng lan và ngọc lan khoảng 30.000 đồng/chục bông, thông dụng hơn là hoa nhài 50.000 đồng/lạng. Mùa này có thêm những giỏ quả thị thơm ngát, giá khoảng 10.000 đồng/quả to".

"Làm nghề này phải hiểu rõ về hoa. Như mẫu đơn cũng có nhiều loại như hồng, đỏ, cam... hoa hoàng lan, ngọc lan có mùi thơm ngọt, còn móng rồng không để được lâu sang hôm sau cuống sẽ bị thâm không bán được nữa. Vì vậy, nghề hoa gói đòi hỏi sự tỷ mỉ, cận thận. Tôi vừa bán vừa tìm tòi sao cho cách trang trí phù hợp với thị hiếu của khách và hoa phải đảm bảo luôn là hoa mới, tươi để giữ hương thơm được lâu". Chị Nhung nói.

Nói về những gánh hoa, gói hoa, trái thị "cô Tấm" chị Nhung không giấu đi niềm vui được mang đến cho mọi người hương thơm, tấm lòng thành. Đặc biệt, gánh hoa của bà Thu mẹ chị cho chị lưu giữ cả một tuổi thơ của bao thế hệ. Chị Nhung kể rằng: "Mỗi năm cứ vào mùa thị các thầy cô ở nhiều trường tiểu học trên địa bàn Hà Nội lại mời chị đến dạy các cháu đan giỏ vải đựung trái thị, cắm hoa... Nó là niềm vui, là nét đẹp, phải giữ để bọn nhỏ còn nhớ đến những nét văn hoá lâu đời, không mai một"...

Thường ngày, gánh hoa của chị Nhung bày bán từ 8h sáng đến khoảng 3h chiều thì sẽ dọn hàng. Bởi hàng hoa đã có lượng khách quen ổn định. Khi cần khách hàng sẽ gọi điện thoại hoặc đặt từ trước. Ngoài ra, chị Nhung cũng bán buôn cho các shop hoa lân cận. Trước đó, chị Nhung cũng lập fanpage "Hoa thơm phố cổ" trên mạng xã hội Facebook.Thỉnh thoảng chị lại cập nhật những mẹt, đĩa hoa đủ màu sắc khiến nhiều người mê tít. 

Chị Nhung cũng cho biết, sự tỉ mỉ từ mẹ chồng đã cho chị thêm yêu nghề. Chị học từ cách đan giỏ tre, mẹt tre, đan túi thị... Tất cả gánh hoa đem ra phố đều tự tay chị chuẩn bị.

Không chỉ bán cho khách ở Hà Nội, hoa gói của chị Nhung đã đổ bộ đến các tỉnh, thành khác. Như dịp tháng 7 vừa qua, chị Nhung nhận làm 30 mẹt hoa sen trắng cho khách hàng ở tận Quảng Trị. Được biết, dịp gần Tết cổ truyền, chị Nhung lại bán hoa bưởi, quả phật thủ. Dịp này, khách thường đặt cắm mẹt hoa hồng, hoa ngũ sắc để cũng ông Công ông Táo.

Dù chỉ mới bán hàng hơn một năm nhưng chị Nhung từ nối nghiệp đã thành yêu nghề. Giữa sự nhộn nhịp, tấp nập của phố cổ Hà Nội nhưng ai ai khi đặt chân đến quầy hoa của chị Nhung đều cảm thấy nhẹ nhàng, bình yên đến lạ. Cái đẹp của người Hà Nội chỉ đơn giản là những gói hoa nhỏ nhưng rất cầu kỳ, cái đẹp năm tháng không thể bôi xoá bởi hương thơn lưu giữ giá trị văn hoá sẽ toả ngát mãi.