Rau má là gì và có tác dụng như thế nào với sức khỏe?

Rau má là loại thân bò lan, có rễ ở các mấu, thân gầy, nhẵn. Nhân dân ta coi Rau Má là một vị thuốc mát, vị ngọt, hơi đắng, tính bình, không độc, có tính chất giải nhiệt, giải độc, thông tiểu.

Rau Má là gì?

Rau Má là loại cây có tên khoa học Centenlia asiatica (L.) Urb., (Hydrocotyle asiatica L., Trisanthus cochinchinensis Lour.) và tên gọi khác là tích huyết thảo. Rau Má thuộc họ Hoa tán Apiaceae (Umbelliferae).

Rau Má là loại thân bò lan, có rễ ở các mấu, thân gầy, nhẵn. Lá hình mắt chim, khía tai bèo... Cây Rau Má mọc hoang tại khắp nơi ở Việt Nam và các nước vùng nhiệt đới như Lào, Campuchia, Indonesia, Ấn Độ… .

Toàn cây khi tươi có vị đắng, hăng hơi khó chịu nhưng khi khô thì chỉ còn mùi cỏ khô. Rau Má phát triển rất nhanh nên có thể thu hoạch quanh nnăm; Sử dụng tươi hay sao vàng đều được.

Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS. Đỗ Tất Lợi, Rau Má được nhiều người nghiên cứu nhưng kết quả chưa thống nhất:

• Theo Basu và Lamsal (1947), trong Rau Má có một alkaloid gọi là hydrocotylin C22H33O9N1, có độ chảy 210 - 212 độ C. Alcaloid này cho các muối oxalate với độ chảy 295 độ C, muối picrat với độ chảy 110 - 112 độ C, muối cloroplatinat với độ chảy 134-136 độ C.
• Theo Bửu Hội, Rakoto Ratsimamanga và Boiteau, trong cây Rau Má thu hái ở đảo Mangat (châu Phi) có chứa một glucozit gọi là asiaticozid với công thức C34H88O33. Thủy phân asiaticozit sẽ cho acid Asiatic và glucoza. Chất glucozit này có tinh thể, tan trong rượu, độ chảy 230 - 233 độ C, có thể cho một dẫn xuất tan trong nước, gọi là oxyasiaticozid có tác dụng điều trị được bệnh lao.
• Một số tác giả khác (Lythgoe và Tripper) nghiên cứu Rau Má mọc ở Srilanca (1949) đã lấy ra được một glucozit khác đặt tên là xentelozit (centelloside) có tính chất gần như asiaticozit.
• Một số tác giả cho rằng hoạt chất của Rau Má là những saponin (acid Asiatic, acid brahmic) có cấu trúc tri-tecpen, có tác dụng tới mô liên kết, giúp cho các mô tái tạo nhanh chóng, do đó làm cho vết thương mau lành và lên da non. 

Công dụng của Rau Má đối với sức khỏe là gì?

Từ xưa, dân ta đã coi Rau Má là một vị thuốc mát, vị ngọt, hơi đắng, tính bình, không độc, có tính chất giải nhiệt, giải độc, thông tiểu, dùng chữa thổ huyết, tả lỵ, khí hư, bạch đới, lợi sữa.

Ngày dùng 30 đến 40g tươi, vò nát vắt lấy nước uống hoặc sắc uống. Thuốc Rau Má không độc, phụ nữ có thai vẫn dùng được.

Tại một số nước, người ta chú ý nghiên cứu Rau Má để tìm tác dụng chữa bệnh phong và bệnh lao. Theo tập san Societe des amis du parc botanique de Tananarive, 1941 và 1942 tại Mangat, người ta dùng Rau Má chữa phong có kết quả tốt hơn chế phẩm của đại phong tử.

Năm 1949, Lythgoe và Tripper đã nghiên cứu tác dụng chữa phong của Xentolozit. Ngoài ra, chất chế từ Asiaticozit có tác dụng chống vi trùng lao.

Ở một số nước, người ta chế Rau Má dưới dạng: Viên nén chứa 0,01g Rau Má: Chữa các chứng giãn tĩnh mạch, chứng nặng chân do máu ở các tĩnh mạch chân chậm trở về tim. Ngày uống 3 - 6 viên vào bữa ăn.

Thuốc tiêm 1ml chứa 0,02g cao Rau Má: Chữa bỏng, vết thương do chấn thương hoặc vết phẫu thuật, các tổn thương ở da và niêm mạc (tai, mũi, họng) hoặc sản phụ. Cách 1 ngày tiêm bắp 1 ống phối hợp bôi thuốc mỡ (1% cao Rau Má) hoặc thuốc bột chứa 2% cao Rau Má.

Hướng dẫn một số bài thuốc dân gian từ cây Rau Má

- Rau Má chữa cảm nắng do ở ngoài nắng lâu, bị nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt, buồn nôn. Theo đó lấy 1 nắm Rau Má tươi rửa sạch, giã nhuyễn lấy nước cốt pha loãng, thêm hạt muối uống.

Hoặc nước cốt Rau Má hoà nước bột sắn, đường phèn để uống. Bã đắp lên trán và thái dương lấy khăn buộc lại.

- Rau Má giải nhiệt chữa rôm sẩy, mẩn ngứa, mụn nhọt...: Rau Má tươi 30 - 100g giã (hoặc xay) lấy nước uống hàng ngày (nếu cẩn thận chần qua nước sôi). Có thể phối hợp rau sam, kinh giới.

- Rau Má chữa bệnh sởi: Rau Má 30 - 60g sắc uống. Có thể phối hợp rau rệu... .

- Rau Má điều trị tiêu chảy mùa hè (do trúng thử): Rau Má 30g sắc với nước gạo uống.

- Rau Má cho người sốt xuất huyết: Rau Má tươi 30 - 100g sắc uống có thể thêm cỏ mực.

- Rau Má chưa tiểu ra máu: Rau Má và ích mẫu thảo mỗi thứ 1 nắm giã nát lấy nước uống.

- Rau Má chữa táo bón: Lấy 30g Rau Má tươi, rửa sạch, giã nát và đắp lên rốn. Người bệnh cũng có thể dùng 30g rau khô, sắc với 500ml nước trong 15 phút. Sau đó bỏ phần cặn lọc lấy nước uống.

- Rau Má điều trị vàng da do thấp nhiệt: Rau Má 30 - 40g, đường phèn 30g. Sắc uống. Có thể thêm ít nhân trần... .

- Rau Má điều trị Áp xe vú (giai đoạn đầu): Rau Má và vỏ quả cau sắc uống. Nếu uống được rượu pha thêm một chút hiệu quả càng cao.

- Rau Má trị trẻ biếng ăn, còi cọc, đi ngoài phân sống: Rễ Rau Má 1 nắm to rửa sạch để cho thật ráo nước, sao khô, tán bột cho vào cháo hoặc nấu chung với bột gạo thành cháo. Có thể phối hợp bột củ mài.

- Rau Má giúp giải độc (thuốc, thức ăn...): Để phòng biến cố chỉ nên sơ cứu rồi đưa đi bệnh viện sớm. Rau Má giã lấy nước uống. Có thể cho thêm đường phèn.

- Rau Má làm giảm đau bụng kinh: Đem Rau Má rửa sạch phơi khô, xay thành bột mịn, có thể bảo quản trong lọ thủy tinh. Mỗi ngày chỉ nên uống 2 muỗng cà phê là tốt nhất.

Những món ăn, thức uống ngon từ Rau Má giúp thanh mát giải nhiệt 

Gỏi Rau Má trộn thịt bò: 200r rau, 2 củ cà rốt bào sợi, hành tây đã cắt mỏng sau đó trộn với phần nước trộn gỏi theo tỷ lệ (1 thìa cà phê đường, 2 thìa cà phê nước mắm, 3 tép tỏi đã băm nhỏ, 1 quả ớt đã cắt lát và nước cốt của 2 quả chanh) để khoảng 15 - 20 phút là có thể sử dụng. 

Gỏi Rau Má chay: 200g rau, 150g nấm bào ngư đã xào chín trộn cùng với nước trộn gỏi chay theo tỷ lệ (1,5 thìa cà phê hạt nêm, 2 thìa cà phê đường, 1 thìa cà phê nước cốt chanh) rồi trộn đều từ 2 - 3 phút. 

Gỏi Rau Má tôm thịt: 300g rau, 150g thịt ba chỉ luộc chín thái mỏng, 150g tôm tươi luộc chín bóc vỏ, 4 quả cà chua bi bổ làm đôi sau đó trộn với nước trộn gỏi theo tỷ lệ (2 thìa canh đường, 2 thìa canh nước mắm, 2 thìa canh nước cốt chanh, ỏi, ớt băm nhuyễn) sau đó trộn đều từ 15 - 20 phút. 

Canh Rau Má thịt băm: Sườn lợn ninh lấy nước sau đó cho thịt băm cùng rau má vào đun cùng rồi nêm nếm gia vị vừa ăn. 

Canh Rau Má tôm khô: 30g tôm khô rửa sạch đun đến khi sôi rồi cho 200g Rau Má và nêm nếm gia vị vừa ăn. 

Rau Má xào tỏi: Phi thơm tỏi rồi cho rau má đã sơ chế sạch vào rồi đảo đều. Cuối cùng là nêm nếm gia vị. 

Rau Má xào thịt dê: Phi thơm tỏi rồi đảo thịt dê chín tới sau đó nêm nếm gia vị cuối cùng cho rau vào xào đến khi chín. 

Canh Rau Má tôm tươi: Phi thơm tỏi rồi cho tôm vào xào sơ rồi nêm nếm gia vị. Sau đó cho rau má vào xào đến khi chín. 

Rau Má đậu xanh: Chỉ từ Rau Má kết hợp với đậu xanh hấp chín và sữa đặc là chúng ta có một ly nước uống thanh mát giải nhiệt.

Tương tự với Rau Má đậu xanh sữa dừa; Rau Má sầu riêng; Rau Má khoai môn đều được pha chế bằng cách mic các nguyên liệu với nhau. 

Trà Rau Má: Rau Má đem phơi khô, rồi nấu lên cùng nước, thưởng thức ngay khi còn nóng thì bạn sẽ cảm nhận ngay hương vị tươi mát mà nó đem lại.

Giải đáp những câu hỏi thường gặp khi sử dụng Rau Má

Những ai không nên ăn Rau Má?

Trả lời: Loại rau này có nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng không phải ai cũng có thể ăn được. Những người thuộc các nhóm sau đây nên tránh tiêu thụ rau để đề phòng tác dụng phụ: Người bị suy nhược cơ thể, thiếu máu hoặc nhiễm lạnh; Người có bệnh lý về gan; Bệnh nhân đái tháo đường; Người đang điều trị ung thư; Người có vấn đề về da như mẫn cảm, dị ứng hoặc viêm da.

Bà bầu có uống được nước Rau Má hay không?

Trả lời: Trong suốt thời gian thai kỳ, sự thay đổi nội tiết tố cùng với tốc độ trao đổi chất tăng cao trong cơ thể mẹ bầu sẽ khiến thân nhiệt của các mẹ tăng lên đáng kể.

Theo các chuyên gia nghiên cứu, bà bầu uống Rau Má có thể qua cách uống nước ép tốt cho bà bầu hoặc ăn các loại thức ăn để thanh nhiệt. Tuy nhiên các mẹ bầu chỉ nên dùng Rau Má ở một lượng vừa phải, tránh việc sử dụng quá thường xuyên.

Nếu quá lạm dụng Rau Má sẽ gây ra một số biến chứng ảnh hưởng xấu tới cả mẹ bầu và thai nhi như: Đầy hơi, chướng bụng, thậm chí là ảnh hưởng thai nhi.

Chính vì thế, trong 3 tháng đầu thai kỳ, tốt nhất mẹ bầu không nên ăn Rau Má. Những tháng sau đó, bà bầu uống Rau Má thì được nhưng cũng chỉ nên dừng lại ở mức vừa đủ.

Ngoài ra những trường hợp không nên sử dụng Rau Má như bà bầu có tiền sử bị sảy thai, động thai, sức khỏe yếu, hệ tiêu hóa kém và mắc tiểu đường thai kỳ không nên sử dụng Rau Má. Nhất là trong 3 tháng đầu mang thai, mẹ bầu tuyệt đối không uống Rau Má để tránh nguy cơ bị sảy thai

Có nên uống Rau Má mỗi ngày không?

Trả lời: Các chuyên gia dinh dưỡng khuyến cáo, Rau Má mặc dù an toàn nhưng không nên sử dụng quá 6 tuần mà không có chỉ định của bác sĩ.

Lượng dùng cho một ngày của một người bình thường được các nhà khoa học khuyên dùng là 1 cốc nước Rau Má, tương đương 40g Rau Má. Tuy nhiên, không nên dùng liên tục quá 1 tháng. Nếu muốn dùng đợt sau thì phải nghỉ tối thiểu là nửa tháng rồi mới dùng tiếp.

Do Rau Má là loại rau tính hàn, công dụng giải nhiệt nên khi sử dụng nhiều cũng dễ gây ra đầy bụng và tiêu chảy. Đặc biệt với người có thân nhiệt thấp và hay lạnh bụng thì càng dễ tiêu chảy.

Uống Rau Má có mát gan không?

Trả lời: Rau Má có tính hàn, vị đắng, có khả năng thanh nhiệt, nhuận gan, giải độc gan, làm đẹp da, phòng chống các bệnh tim mạch rất tốt. Với những người bị bệnh về gan, loại rau này giống như một vị thuốc làm mát gan cực kỳ hiệu quả.