Một số thành phố ở Pakistan, Trung Quốc và Ấn Độ luôn có chất lượng không khí kém đến mức khó có thể xác định đâu là nơi ô nhiễm nhất thế giới.

Theo dữ liệu thời gian thực từ IQAir (công ty công nghệ chất lượng không khí của Thụy Sỹ), trong một hoặc hai ngày mùa cháy rừng, các thành phố như New York, Chicago, San Francisco, Sacramento và Seattle (Mỹ) bị coi là có chất lượng không khí tồi tệ nhất thế giới.

Tuy nhiên điều này chỉ xảy ra vào mùa cháy rừng. Vậy thành phố nào mới là nơi thường xuyên có chất lượng không khí tồi tệ nhất và tại sao?

Đo mức ô nhiễm như thế nào?

Ô nhiễm không khí thường được đo bằng nồng độ các hạt ô nhiễm trong không khí (PM). Theo dữ liệu gần đây nhất của WHO về ô nhiễm bụi mịn PM2.5, trên thế giới có đến hàng trăm thành phố quanh năm có chất lượng không khí có thể gây hại cho sức khỏe.

Công ty IQAir đo mức chất lượng không khí dựa trên nồng độ của các hạt gây hại cho phổi được gọi là PM2.5. Các khảo sát của IQAir thường xuyên được trích dẫn bởi cộng đồng khoa học và cơ quan chính phủ trên thế giới.

Thành phố nào ô nhiễm nhất thế giới?

1. Lahore (Pakistan)

Là thành phố lớn đông đúc với hơn 11 triệu dân tại tỉnh Punjab gần biên giới Ấn Độ, thành phố Lahore (Pakistan) luôn bị xếp vào nhóm những thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới. 

Theo báo cáo của IQAir, chất lượng không khí của Lahore trong năm 2022 là 97,4 microgam PM2.5/m3, cao gấp gần 20 lần so với khuyến nghị của WHO, tăng từ mốc 86,5 microgram một năm trước đó. 

Ô nhiễm không khí trở nên tồi tệ tại Pakistan trong những năm gần đây, khi hỗn hợp khói dầu diesel chất lượng thấp, khói rơm rạ và nhiệt độ mùa Đông lạnh giá kết hợp lại thành những đám khói mù tù đọng.

2. Hòa Điền (Trung Quốc)

Thành phố ô nhiễm thứ hai đứng sau Lahore là thành phố Hòa Điền ở khu vực Tây Bắc Tân Cương (Trung Quốc) với nồng độ PM2.5 trung bình hơn 100 microgam/m3, phần lớn do bão cát gây ra.

Đây là thành phố bụi bặm nhất Trung Quốc, cũng là thành phố duy nhất của quốc gia này nằm trong số 20 địa điểm ô nhiễm nhất trên toàn cầu.

3. Bhiwadi (Ấn Độ)

Bhiwadi ở phía Tây bang Rajasthan (Ấn Độ) là thành phố tiếp theo trong bảng xếp hạng. Với nồng độ PM2.5 lên tới 92,7 microgam/m3, Bhiwadi trở thành thành phố ô nhiễm nhất Ấn Độ và ô nhiễm thứ ba trên thế giới.

4. Delhi (Ấn Độ)

Delhi nổi lên là đô thị ô nhiễm nhất với mức PM2.5 báo động lên đến 92,6 microgam/m3, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe, gần gấp 20 lần giới hạn an toàn. 

Hằng năm khi mùa Đông đến, tình trạng ô nhiễm khói bụi gia tăng tại các khu vực đồng bằng phía Bắc Ấn Độ. Dù giới chức trách thực hiện nhiều biện pháp nhưng tình hình cải thiện không đáng kể và điều này làm gia tăng quan ngại đối với sức khỏe của hàng triệu người.  

5. Peshawar (Pakistan)

Peshawar là thành phố đông dân thứ sáu ở Pakistan. Nằm gần biên giới Afghanistan ở phía Tây Bắc, Peshawar là nơi sinh sống của khoảng 2 triệu người bị ảnh hưởng bởi chất lượng không khí kém.

Nồng độ PM2.5 trung bình hàng năm của Peshawar là 92 microgam/m3, cao hơn 14 lần so với giới hạn khuyến nghị của WHO.

Nguyên nhân là gì?

Có một vài lý do khiến những thành phố này có nồng độ PM2.5 cao hơn những nơi khác. Thứ nhất là địa lý, thành phố Hòa Điền nằm gần sa mạc Taklamakan và thường xuyên phải hứng chịu những cơn bão bụi. Còn với những thành phố gần khu vực đồi núi, các chất ô nhiễm sẽ gặp tình trạng tích tụ, khó phân tán. 

Ví dụ ở thành phố Delhi, "chạm vào bất cứ thứ gì cũng sẽ bị dính bụi ngay cả khi lau chùi hàng ngày", ông Umesh Kulshrestha, cựu hiệu trưởng Trường Khoa học Môi trường tại Đại học Jawaharlal Nehru ở thủ đô New Delhi cho biết. Theo đó, bụi được tích tụ không chỉ đến từ các sa mạc xa xôi mà còn từ những con đường trải nhựa và công trình xây dựng tại địa phương.

Ngoài ra, ô nhiễm PM2.5 của thành phố Delhi còn đến từ nhiên liệu hóa thạch. Đây cũng là nguyên nhân khiến chất lượng không khí toàn cầu bị ô nhiễm. Chúng làm tăng nhiệt độ toàn cầu cũng như tăng nguy cơ cháy rừng, và có khả năng sa mạc hóa nhiều không gian xanh.

Cả hai nguyên nhân này đều tạo làm tăng nồng độ PM2.5 trong không khí. Khí thải từ phương tiện giao thông, nhà máy điện và các nguồn công nghiệp cũng trực tiếp gây ô nhiễm cho các thành phố tại địa phương.

Ông Kulshrestha nhận thấy rằng trong thời gian phong tỏa vì đại dịch Covid-19 đầu năm 2020, chất lượng không khí của thành phố Delhi đã được cải thiện, với chỉ số AQI giảm 41% nhờ giảm lượng khí thải công nghiệp và phương tiện giao thông lưu hành.

Ông Kulshrestha cho biết thêm ở Nam Á, các nguồn PM2.5 phổ biến khác bao gồm hoạt động trong lò gạch, nhiên liệu sinh học, việc đốt than, rơm rạ... Ông nói rằng Ấn Độ đang nỗ lực tăng cường các nguồn năng lượng tái tạo và thay thế nhiên liệu sinh học bằng khí tự nhiên lỏng - tuy điều này góp phần vào sự nóng lên toàn cầu, nhưng lại có thể giảm PM2.5.

Giải pháp là gì?

Mỹ là quốc gia tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch lớn thứ hai thế giới sau Trung Quốc, góp phần khiến chất lượng không khí toàn cầu tồi tệ hơn. Tuy nhiên nhiều thập kỷ trước, tình trạng sương mù dai dẳng bao trùm lưu vực Los Angeles của bang California đã thúc đẩy Đạo luật Không khí sạch, từ đó Mỹ đã cải thiện tình trạng ô nhiễm không khí khắp đất nước.

Tương tự, các thành phố ô nhiễm nhất hiện nay cũng đang hành động để bảo vệ bầu không khí của mình. Thủ đô Dhaka của Bangladesh đã ổn định được mức PM2.5 nhờ lệnh cấm sử dụng động cơ hai kỳ cho xe taxi nhằm làm giảm khí thải xe cộ.

Mặc dù nhiều thành phố của Trung Quốc nằm trong số những nơi ô nhiễm nhất, nhưng mức độ ô nhiễm đã giảm đáng kể trong thập kỷ qua kể từ khi nước này thực hiện chính sách không khí sạch.

Đối với thành phố Delhi của Ấn Độ, ông Kulshrestha cho biết chính quyền đang thúc đẩy việc tạo ra các hồ nhân tạo. Sự xuất hiện ngày càng tăng của các hồ nước sẽ khiến nước bốc hơi nhiều hơn, tăng tỉ lệ mưa và giảm bụi ô nhiễm.

Tác hại của bụi mịn PM2.5

Bệnh tâm lý: Ô nhiễm không khí, khói bụi... khiến môi trường thêm ngột ngạt, khó thở, từ đó khiến cho sinh hoạt của người dân bị ảnh hưởng và dẫn đến tâm lý thay đổi thất thường.

Bệnh hô hấp: Quá trình hô hấp là đưa oxy vào phổi. Tại phổi, oxy tiếp xúc với máu, trong máu có chất hemoglobin, chất này kết hợp với oxy, mang oxy đến các tế bào. Bụi mịn cộng với khí CO hay SO2, NO2 nhiều sẽ cản hemoglobin kết hợp oxy khiến tế bào thiếu oxy gây ra kích ứng mắt, mũi, họng và phổi, ho, hắt hơi... và những bệnh về hô hấp. Ngoài ra chất độc trong bụi đi vào cơ thể người sẽ gây bệnh tắc nghẽn phổi mãn tính (COPD).

Nhồi máu cơ tim: Ngoài bệnh về hô hấp, bụi mịn còn tấn công vào phế nang, vượt qua vách ngăn khí - máu để đi vào hệ tuần hoàn và gây bệnh. Bụi mịn cũng có thể khiến chỗ tắc mạch máu bình thường không nghiêm trọng bỗng nhiên bị vỡ, tạo ra nghẽn mạch, gây nhồi máu cơ tim.

Giảm trí nhớ nghiêm trọng: Tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm có thể đẩy nhanh sự suy giảm nhận thức. Sự ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến hoạt động não bộ, tăng nguy cơ đột quỵ, chứng mất trí nhớ và trầm cảm.

Bụi PM2.5 còn được mệnh danh là "sát thủ âm thầm" bởi có thể thúc đẩy bệnh xơ gan và làm tăng nguy cơ mắc bệnh chuyển hóa, rối loạn chức năng gan. PM2.5 gây kháng insulin, viêm và tăng biến chứng bệnh tiểu đường. Bụi mịn còn tấn công vào phế nang, vượt qua vách ngăn khí - máu để đi vào hệ tuần hoàn và gây bệnh, ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh.